گزارش وارش از وضعیت یک بنای تاریخی در مازندران :

چشمه عمارت بهشهر زیر گرد فراموشی خاک می خورد

سکینه نوری تیرتاشی

«این بنا متعلق به  دوره صفوی است  و در اصل دو طبقه بوده ؛ هم اکنون طبقه همکف و جرزی از طبقه اول آن باقیمانده  است از ویژگیهای این بنا سیستم آبرسانی  آن است .در وسط عمارت همکف مظهر چشمه وجود دارد و با استفاده از تنپوشه های سفالی آب به حوضچه های طبقه اول هدایت شده و پس از سرریز  بصورت آبشار به چشمه طبقه همکف و حوض های اطراف بنا سرازیر می شده است  این بنا در روزگار آبادانی مزین به نقاشیهای رنگارنگ و کاشهای متنوع بوده است .» این تنها نوشته از بنای تاریخی «چشمه عمارت» بهشهر برروی تابلوی رنگ و رو رفته سبز رنگ در کنج دیوار   این محوطه تاریخی است که به سختی به چشم می آید.

بنای تاریخی« چشمه عمارت» در زمان شاه عباس اول  در دوران صفویه همزمان با بناهای دیگر  این دوران احداث شده است این بنای چهار ضلعی مستطیل شکل با ایوانهایی بزرگ و پنجره های قوسی شکل به همراه دو در شرقی و غربی در محوطه ای در قسمت جنوبی شهر بهشهر و در نزدیکی ارتفاعات سرسبز این شهر بنا شده است و به گفته مورخان استراحتگاه  تابستانه شاه عباس اول بوده که  از قدمت آن بیش از 400سال می گذرد هر چند در طول روزگاران با حوادث تاریخی  همچون آتش و جنگ دچار تحول شده و آنچه که از آن پا برجاست تنها آثار کوچکی از بنای زیبای تاریخی آن است.

در یکی از آخرین روزهای تعطیلات نوروزی به کمک بنرهای راهنمایی که توسط روابط عمومی شهرداری و شورای اسلامی بهشهر در سطح  شهر نصب شده بود  به محل این بنای تاریخی هدایت شدیم.ابر آسمان شهر را سربی رنگ کرده بود و باد گردو خاک اطراف محوطه تاریخی  را بلند می کرد از در کوچکی که برای بازدید از این بنا باز مانده بود وارد شدیم؛  در ورودی  تعبیه شده این ساختمان چند ماشین از تهران ،کرج و مشهد پارک شده بود .

اولین نکته ای که توجهم را  در محوطه به خود جلب کرد آب راههایی بود که دور ساختمان کشیده شده و به حوضچه های بزرگی می رسید رقص آجرهای کنار هم چیده شده چشم را نوازش می کرد و  نور کمرنگ خورشید از بنای تاریخی پرده برداشت و ساختمان بزرگ چهار گوش جلوی چشمانمان ظاهر شد .پنجره های قوسی  شکل روبروی ساختمان رو به حیاط بزرگی باز می شد و دور تا دور آن را آبراهها احاطه کرده بود.

سرم را که چرخاندم چشمانم به در ورودی غربی محوطه افتاد که با آجر مسدود شده بود . کل حیاط ساختمان توسط علف هاو گیاهان خودرو به طور نامنظمی  پوشیده شده بود و آب درون حوضچه ها راکد مانده و تیره بود. تاسیسات آبرسانی در کل محوطه  رخ نمایی می کرد.

به گفته محلی ها چشمه ای که در مرکز این ساختمان وجود دارد  و روی آن پوشیده شده  بخش زیادی از آب شهر بهشهر  را  تامین می کند و به همین خاطر تاسیسات آب و فاضلاب شهری  در این بنا  نمود زیادی دارد .آنها می گویند این بنای تاریخی  همواره محل کشمکش ادارات میراث فرهنگی و آب و فاضلاب شهری بوده است و  همین امر و بی توجهی برای رسیدگی به این اثر تاریخی سبب شد که در طول سالیان از شکوه و اصالت بنا آثار زیادی بر جا نماند.

وارد ساختمان که بشوید سقف بلندی توجه را جلب می کند در چهار کنج عمارت شاه عباسی  اتاقهایی با طاقچه هاو حوضچه های  چند تایی وجود دارد که نور آفتاب بدون هیچ حفاظی به درون آن  هجوم می آورد.

به ساختمان  که نگاه کنید  هرگز نمی توانید صدای بالا و پایین رفتن خدم و حشم شاه عباس را از پله های ساختمان  و صدای شر شر آبی که از دریچه دایره ای شکل سقف بر روی چشمه می ریخت  را بشنوید زیرا زنگار فراموشی همچون خوره به جان این بنا افتاده است.

در محوطه ساختمان مسافران نوروزی هم حضور داشتند به سمت  یکی از گردشگران نوروزی حاضر در محوطه  رفتم و  با او در خصوص وضعیت  این بنای تاریخی به صحبت نشستم.

*با سلام و تبریک سال نو به شما خواستم در صورت تمایل از شما سوالاتی را بپرسم.

- بفرمایید

*خود را برای ما معرفی می فرمایید؟

- بله ،سحرانه ودادی هستم و  از تهران آمدیم.

*چند روز است که به مازندران و بهشهر تشریف آوردید؟

- دو سه روزی است که  به مازندران آمدیم و اینجا مهمان یک خانواده بهشهری هستیم .

*چه شد که به دیدن بنای تاریخی چشمه عمارت آمدید؟

- من آثار باستانی را دوست دارم  و تمایل دارم  بیشتر در موردشان بدانم و خوشم می آید؛ به همین خاطر با لطف و معرفی  میزبانمان به اینجا آمدیم اینجا هم آدمهای خوب و مهربانی دارد و هم شهر  قشنگی است .

* نظر شما در مورد این بنا چیست؟

- ساختمان تاریخی قشنگی هست . اگر به این مکان ها بیشتر برسند  مردم می توانند بهتر استفاده کنند البته اینجا هم آقایی در مورد این ساختمان برایمان توضیح دادند .

*از این بازدید راضی بودید؟

-بله

در همین رابطه  یکی از گردشگران دیگر که از مشهد آمده بود گفت: «اینجا آنطور که فکرش را می کردیم نیست و از دیدن این مکان رضایتی ندارم.»

خانم ودادی و گردشگر مشهدی  را با همراهانشان تنها گذاشتم  ؛در حال عکس گرفتن از ساختمان بودم  که  نوری مامور یگان حفاظت میراث فرهنگی شرق مازندران به سمتم آمد فرصت را مغتنم شمردم و سوالاتی را در خصوص بنای «چشمه عمارت» از او پرسیدم.

«این عمارت مربوط به دوران صفویه  است  این ساختمان در گذشته  به خاطر جنگها و اتفاقاتی که  افتاد رو به نابودی رفت و آنچه که می بینید باقی مانده ای از این ساختمان است .»

مامور حفاظت ساختمان که مرد لاغر اندامی بود این را گفت و با نگاهی متفکرانه  انگشتانش را به  سمت سقف گنبدی شکل بنا نشانه گرفت و گفت: «از طبقه دیگر  این ساختمان ستونی باقی مانده که نشان دهنده وجود طبقه دوم در این بنا می باشد که می توانید ملاحظه بفرمایید در طبقه بالای بنا چهار حوضچه و جود دارد .»

آقای نوری مامور حفاظت و راهنمای ما همانطور که در مورد بنا توضیحاتی می داد دستش را روی حرف انگلیسی یادگاری نوشته ای کشید که به تازگی روی دیوار نقش بسته بود  و با نگاه تاسف بر انگیز از بی مهری به میراث تاریخی گلایه کردو ادامه داد:«   متاسفانه برخی از بازدید کنندگان روی این دیوار نوشته اند .»

وی رو به ما کردو گفت:«با همبستگی و هماهنگی مسئولان شهری وضعیت این بنا می تواند خیلی بهتر از این شود ؛بسیاری از مسافرانی که برای بازدید از این مکان می آیند به کشورهای دیگر هم سفر کرده اند و همواره از نحوه نگهداری این مکان ابراز نگرانی می کنند .امسال در طول تعطیلات نوروز مسافرانی از اغلب نقاط  کشور همچون قم ،تهران و سیستان و بلوچستان به این بنا مراجعه کردند و خواستار وجود امکانات و رسیدگی بیشتر به این مجموعه شدند .در اسفند ماه سال گذشته نیز گروهی از آلمان برای بازدید از این بنا آمدند.»

آقای نوری  راهنمای محوطه به سمت بیرون بنا آمدو حوضچه های پر از آب تیره رنگ را نشانم داد و گفت:«این حوضچه ها در چهار سمت ساختمان وجود دارد و آبها در کل ساختمان و اتاقها به گردش در می آمد اگر خوب دقت کنید می توانید ملاحظه کنید که معماری که برای هدایت آب در ساختمان بکار رفته بسیار منحصر به فرد است اینجا طوری طراحی شده که هوای درون ساختمان را متعادل می سازد  .» هر چند مامور حفاظت از میراث فرهنگی به خوبی از بنای تاریخی چشمه عمارت تعریف و توصیف می کرد اما این محوطه تاریخی هنوز با مکان گردشگری و تاریخی که مناسب بازدید گردشگران و مورد استقبال آنان باشد بسیار فاصله دارد .

 وقتی روز از نیمه گذشته بود و بعد از ظهر یک روز بهاری به محوطه تاریخی سلام می کرد رد آب نفوذ کرده به سقف ساختمان به همراه گل و لای محوطه دور  بنا بیشتر  به چشم می آمد هر چند مرمت هایی نیز روی سکوها ،گنبد و ایوانها و پنجره های قوسی شکل صورت گرفته بود اما این بنای تاریخی هنوز راه درازی تا شکوه سابق خود را می گذراند.

در خیابان منتهی به محوطه  تاریخی به سراغ یکی از اهالی رفتم ؛ خانم قنبری از ساکنان خیابانهای اطراف محوطه در گفتگو با ما بیان کرد:« این ساختمان سالهاست که متولی اش مشخص نیست ؛آب و فاضلاب است یا میراث فرهنگی ؟شهرداری هم قرار بود اینجا را بگیرد که نمی دانم آخرش چی شد؟  ما هر سال که مهمان از خارج از استان داریم  به این عمارت می رویم اما متاسفانه این محوطه باعث خجالت ما شده است چون هیچ امکاناتی ندارد .هر مهمانی که برای بازدید می بریم دیگر حاضر نیست برای بار دوم به این محوطه مراجعه کند .»

وی که زنی 54ساله است می گوید:«خیلی سال قبل این ساختمان پر از کاشی و نقش نگار زیبا  بود اما به خاطر رسیدگی نکردن این محوطه خیلی آسیب دید و به این شکل در آمد شما که گزارشگر هستید به مسئولان بگویید این ساختمانها خیلی ارزش دارند به این مکانها توجه کنند شاید حرف شما را بشنوند و رسیدگی کنند.» خانم قنبری این را گفت و در پاسخ به صدای پسرش از ما دور شدو رفت .

این روزگار غریب «چشمه عمارت »بهشهر است. حالا سالهاست که از آن همه شکوه شاهانه جز خاطره ای کمرنگ بر صفحه تاریخ  باقی نمانده است .ساکنان قدیمی این محوطه می گفتند ؛ اقوام یکی از زنان شاه عباس صفوی هنوز در این محوطه ساکن است و در سالهای گذشته از این ساختمان نگهبانی می کرده است .هر چند علاقه بیان توضیحات در خصوص این ساختمان توسط ساکنان اطراف آن بسیار زیاد بود ؛اما وقت بازدید رو به پایان می رفت  و ما باید محوطه را با آن همه روایت ترک می کردیم .وقتی از بنای  تاریخی« چشمه عمارت »دور می شدیم باد تند بهاری شروع به وزیدن کرد ؛ بادی که هنوز با نو شدن سال نتوانست گرد و خاک نشسته بر چهره این اثر تاریخی را پاک کند.