اتاق بازرگانی، از دیروز تا فردا

علی دیلمقانیان*

 سابقه تاسیس اتاق های بازرگانی و گستردگی آنها درجهان از شهرها و استانها گرفته تا سطح ملی، این نهاد را به نهادی فراگیر و بالادستی نسبت به دیگر تشکل ها بدل نموده است.

 با وقوع انقلاب های صنعتی درغرب و اهمیت یافتن روزافزون تولیدات صنعتی در مقایسه با تولیدات دست ساز و پیشه وری ، بخش صنعت اهمیت و جایگاه خود را در کشورها به دست آورد و به تدریج اتاق های صنعت درکنار اتاق های بازرگانی به وجود آمدند.

 درجریان تکامل نهادهای بخش خصوصی و احساس نیاز فعالان اقتصادی به یکپارچگی برای تقویت اثرگذاری و گفتمان خود با دولت ها ، اتاق های بازرگانی و اتاق های صنایع در اکثر کشورها باهم ادغام شدند و تحت نام اتاق بازرگانی و صنایع، دوره ای جدید از فعالیت را آغاز نمودند.

اتاق های امروز ، نهادهایی بالادستی و فراگیر بخش خصوصی هستند که ماموریت خود را درسطح کلان ، مطالبه و پیگیری بهبود فضای کسب و کار از طریق ایجاد گفتمان با حاکمیت ، توسعه کسب و کار اعضاء به واسطه گسترش روابط داخلی و بین المللی (شبکه سازی) و تسهیل نقش آفرینی فعالان اقتصادی در معادلات داخلی و خارجی و همینطور رابطه آنها با جامعه پیرامون خود ، قرار داده اند.

سابقه تشکیل اولین نهاد قابل انطباق با اتاق بازرگانی در ایران به 130 سال پیش (1884میلادی) بازمی گردد. درآن سال حاج محمدحسن امین الضراب به اتفاق تنی چندازتجار معتبر و صاحب نام وقت "مجلس وکلای تجار" را پایه گذاشتند.

اولین بار درسال 1305 شمسی نام "اتاق" درایران مورد استفاده قرار گرفت و "اتاق تجارت" درمهرماه آن سال براساس "قانون اتاقهای تجارت" زیر نظر وزارت بازرگانی تشکیل شد.

در دهه 1320 "قانون تشکیل اتاق بازرگانی" در مجلس وقت به تصویب رسید و نام "اتاق بازرگانی" از آن زمان مورد استفاده قرار گرفت . تاسال 1341 فقط اتاق بازرگانی درکشور وجود داشت و دراین سال با فشار برخی صاحبان صنایع "اتاق صنایع و معادن" نیز درکشور بوجود آمد.

 درسال 1348 با ادغام اتاق بازرگانی و اتاق صنایع و معادن ، "اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران" برای نخستین بار پا برعرصه وجود نهاد و درواپسین روزهای سال 1390 و براساس قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار ، واژه کشاورزی نیز به نام اتاق ها اضافه شد و نام اتاق به " اتاق بازرگانی ، صنایع ، معادن و کشاورزی" تغییر یافت.

تاریخچه اتاقهای بازرگانی پس از انقلاب اسلامی درکشور را می توان به سه دوره تقسیم بندی کرد:
دوره احیاء ، حفظ و تثبیت (1368-1357) : دراین دوره عواملی مانند نوپا بودن انقلاب ، جریانات افراطی چپ گرا و سوسیالیستی ، مهاجرت صاحبان سرمایه و صنایع و احساسات ضدسرمایه داری مبتنی برعدم دانش باعث شده بود که اتاق در معرض انواع هجمه ها و آسیب ها قرار داشته باشد .
 هیات رئیسه وقت اتاق ایران که عموما" از منصوبین حضرت امام(ره) بودند با اتکا به حکم داهیانه ایشان و رایزنی با مسئولین و مقامات ارشد کشور تلاش نمودند که اتاق را ازاین تلاطمات مصون نگه دارند و این نهاد را برای بخش خصوصی کشور حفظ کنند که در انجام این مهم موفق شدند.

دوره سکون(1382-1368) : پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی درکشور انتظار می رفت که اتاق همراه با مقتضیات این دوره و در راستای سازماندهی بخش خصوصی کوچک و کم توان کشور، تجدید ساختار نماید و نقش پیشگامی بخش خصوصی برای توسعه کشور و جبران مافات و حتی بسترسازی و رایزنی با حاکمیت برای ترغیب سرمایه های مادی و معنوی خارج شده از کشور را به عهده گیرد اما به دلیل عدم تغییر پارادایم حاکم بر اتاق و عدم استقبال از نسل دوم مدیران بخش خصوصی برای پیوستن به هیات نمایندگان اتاق ها و رهبری بخش خصوصی توسط نخبگان ، دراین دوران اتاق ها مطلقا نتوانستند نقش خود را ایفا نمایند و سکون و رکودی نسبی بر اتاقها حاکم شد.

دوران نوسازی (1393-1382) : در این دوران که شامل ادوار پنجم الی هفتم اتاق های بازرگانی بود ، مطالبات انباشته فعالان اقتصادی موجب گردید که گروهی از نوگرایان و تحصیل کرده ها و مدیران نسل دوم به اتاق ها راه یابند و استقلال و هویت یابی اتاق های شهرستان افزون گردد و حتی اتاق تهران از اتاق ایران جدا و مستقل گردد و علیرغم حضور تعداد زیادی از افراد با تفکرات سنتی در اتاق ها ، سطح گفتمان با دولت و سایر قوا ارتقاء چشمگیری داشته باشد و افزایش تولید فکر و اندیشه اقتصادی و مطالبه گری در اتاق از دست آوردهای این دوران بود .
البته طی این ادوار به دلیل سیطره سنتی ها ، درساختار و فرآیندهای اتاق تحول لازم بوجود نیامد و متناسب جایگاه و ماموریت های جدید نگردید.

سپری شدن ادوار سه گانه فوق در بعداز انقلاب و نزدیکی آغاز رقابت های انتخاباتی برای دوره جدید و تقارن آن با رویکرد عملگرایانه دولت یازدهم در عبور از تحریم ها وبه دست گرفتن ابتکار عمل در منطقه و امید فراهم شدن نقش و جایگاه بخش خصوصی کشور ، افق جدیدی را پیش روی اتاق نمایان می سازد و از این روی با تحلیل نقادانه و ایجابی از گذشته اتاق و شناخت روزآمد محیط کسب و کار باید چشم اندازی جدید برای اتاق ترسیم نموده و برآن اساس باید دوره جدید را آگاهانه و فعالانه آفرید.

_{* نایب رئیس کمیسیون اصل 44 اتاق ایران}